Overtraind

Overtraind. Je hoort het regelmatig. De remedie is doorgaans de hond stil leggen. Ik denk dat er andere oplossingen zijn, die structureler zijn.
Het principe 'overtraind' is voor mij een totaal onbekend fenomeen en eerlijk gezegd geloof ik er niet in. Even een vergelijking: als ik een bal-gekke hond heb en ik gooi elke dag ballen, dan raakt hij misschien lichamelijk overbelast, maar geestelijk raakt hij niet 'overbald', geestelijk blijft hij gek op dat balletje. En toch is balletje terugbrengen een soort oefening: baas gooit de bal weg, hond haalt hem terug en geeft hem weer aan de baas. Hoeveel anders is dat dan vergeleken met een willekeurige oefening of training? "Ja, maar een bal is een spelletje". Ja, en? "Een spelletje vindt de hond leuk." Ja, en? Is een training dan geen spelletje voor de hond?

Hoe dan ook, het is een feit dat een hond soms ineens geen zin meer in het werk heeft. Soms is er geen directe oorzaak aan te wijzen, soms is er bijvoorbeeld veel met die hond getraind vanwege een aankomend examen. Ondanks de noeste arbeid gaat de hond dan steeds slechter presteren. De conclusie luidt dan: de hond is overtraind, leg hem maar een tijdje stil, dan komt de zin vanzelf wel weer terug. En dat is dan meestal ook zo, dus denkt men dat de diagnose juist was. Ik betwijfel dat. Sterker nog, ik geloof niet in overtraind zijn van een hond. Zeg nou zelf: de meeste honden worden maximaal 2 uur uitgelaten. Dus liggen die honden 22 uur te niksen in huis. Zeven dagen per week is 7x22=154 uur niksen en 14 uur wandelen. De meeste bazen trainen niet meer dan 3 keer per week. Stel dat ze er dan écht werk van maken, dan zouden ze bijvoorbeeld een uurtje bezig zijn. Die trainingstijd gaat meestal van de actie-tijd af. Dus houden we over: 154 uur niksen, 11 uur wandelen en 3 uur trainen. En daar zou een hond overtraind van raken. Nog geen 2 procent van zijn tijd. Dat gaat er bij mij niet in, dat kan niet. Daarom geloof ik niet in die diagnose.

Niet leuk

Overtraind is een situatie waarin de hond een oefening niet meer wil uitvoeren of het duidelijk met tegenzin doet. Dat kan een aantal oorzaken hebben: de hond vindt de oefening niet leuk of de hond ervaart stress of druk bij de oefening. Niet alle honden zijn gelijk, ze hebben elk hun voorkeuren. Er zijn honden die een bepaald soort training écht niet leuk vinden. Dat kan, net als mensen hebben honden hun eigen voorkeur. De vraag is of je met zo'n hond dan toch tegen beter weten in die training moet doen. Ik denk het niet! Ik denk dat we onze hond moeten respecteren in wat hij wel of niet graag doet. We moeten dat niet verwarren met een foutieve training en soms is dat onderscheid ook heel lastig. Een foute training is bijvoorbeeld een saaie training. Die is niet leuk en dan wordt hetgeen je traint ook niet leuk. Dat is vaak het geval bij veel gehoorzaamheidstrainingen. Ik denk dat het gewoon komt door een foute manier van trainen.

Te saai

Veel honden vinden gehoorzaamheidstraining niet leuk, maar in het merendeel van die gevallen wordt te saai getraind. De meeste gehoorzaamheidstrainingen die ik bij KC's zie, zou ik bij in slaap vallen. Een veel gehoorde klacht is ook dat men zoveel stilstaat. Dat is voor een actieve hond dus geen leuke training. Veel actieve honden gaan zich ook stierlijk vervelen en gaan dan vervelend worden. Tot overmaat van ramp is het tegenwoordig mode om honden van pup af aan al te leren op een kleedje te blijven liggen. Op zich niet verkeerd, maar als het al saai is, wordt het daar niet beter van! In plaats van trots zijn op het feit dat je pup wel een minuut lang op zijn kleedje blijft liggen, zou je in mijn beleving meer moeten streven naar een korte periode op dat kleedje, niet overdrijven met een pup, en dan flink wat spel met de baas als beloning. Maar spelen is bij deze cursisten vaak niet populair: het vergt wat van je fysiek en ja, je vingers kunnen er ook wel eens tussenkomen. Dus speelt men bijna niet en is het saai. Trainers kunnen daar vaak weinig aan veranderen, want veel mensen zijn gewoon niet in beweging te krijgen. Om deze reden heeft de FCI-obedience vaak een slechte naam. Men moet eerst alle club-niveaus doorlopen en dan wordt er ook nog eens een precisie gevraagd, die de meeste cursisten niet zien zitten.
Betekent dit dat FCI-obedience niet leuk is? Nee, zeker niet. Een goede obedience-training kan heel actief zijn voor de hond. Bij mijn honden gebruik ik voer voor de precisie en een bal-aan-touw voor de snelheid. Die combinatie wissel ik af en dan wordt obedience ineens een héél leuk spel! En per training kijk ik hoe ver ik ga. Want honden zijn geen machines, de ene dag zijn ze beter in vorm dan de andere dag. Maak gebruik van die goede dagen en leg ze het vuur niet te na aan de schenen op de dagen dat ze even wat minder in vorm zijn. Morgen is weer een dag!

Saai door fout trainen

Een training kan door verschillende oorzaken saai worden voor de hond. Ten eerste: als de báás het al saai vindt, wat zou de hond er dan van vinden? Jawel, die vindt het ook saai. Als je als baas al niet echxt motivatie uitstraalt, zul je dat van je hond ook niet krijgen.
Een andere oorzaak voor zijn slechte presteren is eindeloze herhaling, zonder dudelijke hoogtepunten. Alweer die terug-plaats, alweer die voet. Dat heeft hij zo langzamerhand wel gezien, dat is zo voorspelbaar geworden, dat je die hond bijna ziet gapen als hij voor de zoveelste keer iets moet doen. En ook al gaat dat vaksturen nog steeds fout, het blijft een sleur: hond gaat fout, baasje boos of baasje probeert er nog wat van te bakken. Hond rommelt naar zijn vak toe, gaat na lang aandringen liggen. En dan keert de rust terug, baas zucht opgelucht (hè hè, die ligt in zijn vak). Zo, die oefening hebben we weer gehad. En de hond? Waarom zou die blij zijn? Het gezeur aan zijn kop stopt weer even, als hij geluk heeft kreeg hij een brokje voor het vaksturen, maar meestal krijgt hij een klopje op zijn kop (wat hij niet eens prettig vindt) en moet het daarmee doen. Tja, lekker belangrijk dat vak… waarom mag hij niet lekker in het bos rennen… Met motivatie nul-komma-nul zakt de prestatie tot een dieptepunt.

Wat dan?

Maar ja, je zult toch die terug-plaats erin moeten krijgen en het volgen moet toch beter. Anders haal je je examen niet. Mijn stokpaardje: waarom die sleur, train eens op een andere manier of volgorde, pik er eens stukjes uit, doe eens een spelletje tussendoor. En: heel belangrijk: beloon op het juiste moment! Als de hond weet waarvoor hij het doet, krijgt hij meer motivatie. Als de hond het vak slecht kan vinden, waarom moet hij dan liggen als hij er eenmaal is? Dan heeft hij geen beloning voor het vinden van het vak, maar alleen voor de af.
Merk je dat je hond zogenaamd overtraind raakt, kijk dan eens kritisch naar je training. Zit er teveel sleur in je training? Dan moet je die wegnemen en meer verrassing, spel en beloning erin brengen. Ben je aan het stampen voor een examen? Dat is altijd fout! Een hond weet niet dat een examen eraan komt, maar voelt wel de druk van de baas. En daar knapt hij op af, want meestal betekent dat hele oefeningen van voor tot achter. Dat is dus sleur voor een hond én over het algemeen zit daar te weinig beloning in.

Teveel druk

Overtraind zijn (of lijken) kan ook het gevolg zijn van stress door druk die de geleider op de hond uitoefent. Dat is vaak het geval bij onderdeel B van IPO. Net als bij FCI-obedience wordt daar een hoge mate van precisie gevraagd van de hond. Veel handlers dwingen dit bij de hond af, de hond moet, hij heeft geen keuze. Dat zijn situaties waarbij de hond kan blokkeren door de druk die op hem wordt uitgeoefend. Dan spreekt men over overtraind. In mijn beleving is de hond niet overtraind, maar fout getraind. Oefeningen worden niet in hapklare brokken opgedeeld, ze worden vaak in zijn geheel eindeloos herhaald, erin gedrild, honden worden gestraft als het fout gaat, ook al kennen ze de oefening nog niet. Zo'n training is voor de hond stress, want als hij even iets fout doet, krijgt hij straf, ook al wist hij niet eens dat het een foute keuze was. Het pleit voor deze honden dat ze over het algemeen deze druk kunnen doorstaan en dat ze door blijven werken. Oké, het zijn werkhonden met een sterk karakter, ze hebben hun eigen ideeën over de training. Maar die zijn allemaal op te lossen met een beetje geduld en trainingsinzicht. Keurmeesters gaan recent meer letten op gedrukt lopende honden, die worden daar negatief op afgerekend. En dat het anders kan is ook zichtbaar. Een aantal toppers loopt met honden met een hoge kwispelende staart. Ze zullen best wel eens een keer stevig aangepakt worden, maar de basis van de training is goed en daar gaat het om.

Waarom werkt stilleggen bij "overtraind zijn"?

Overtraind is in mijn ogen dus een foutieve term, die gebruikt wordt voor het blokkeren van een hond als gevolg van het verkeerd trainen van een hond. Waarom werkt het dan als je een tijdje niks doet? Dat werkt omdat de hond dan de sleur weer kwijtraakt of omdat de druk er even af gaat. Als je dan na een tijdje weer begint heb je kans dat hij denkt: oh ja, dat is waar, dat weet ik nog wel, wel grappig om dat weer eens te doen. Ook bij een hond die met teveel druk getraind wordt en daardoor blokkeert, helpt stilleggen meestal wel. Want ja, als de hond even een paar weken 'lucht' krijgt, dan is hij de ergste stress kwijt. En weken stil liggen voor een werkhond is niet leuk, dus als hij dan eenmaal weer wat mag doen, dan is hij goed gemotiveerd. Is dit dan een goede maatregel? Een tijdje niet trainen is dus sleur of druk doorbreken en dat werkt. Maar dat heeft dus niks met overtraind zijn te maken. Er wordt al zo weinig met onze honden gedaan, waarom dan nog minder doen onder het mom van overtraind zijn… Arme hond!
Een veel betere oplossing is om de kern van het probleem aan te pakken: de fouten in de training. Bij een betere training ontstaat in principe geen blokkade bij de hond. Voor honden die al een blokkade vertonen, zal een betere training deze langzaam kunnen opheffen.

Teveel tegelijk

En dan hebben we alles in orde, voertjes, speeltjes, goede trainingsopbouw, hondje vindt het best leuk. En dan begint hij ineens alles door elkaar te gooien. Overtraind? Ik denk het niet, het is een stap die vaak voorkomt, als je meerdere oefeningen aanleert. Dan heeft de hond veel aan zijn hoofd en dat moet allemaal op het juiste plekje in zijn hersenen opgeslagen worden. Dat kan hem best even hoofdbrekens opleveren. Overtraind? Misschien. Maar stilleggen lost het probleem in mijn ogen niet op. Want na die periode wordt hij weer met dezelfde complexiteit geconfronteerd. Er zijn inderdaad honden die de trainingloze periode benut hebben om alle informatie in de juiste hokjes in hun hersenen te stoppen, maar dan praat je doorgaans over 1 of 2 dagen niet trainen, geen weken. Bij die honden werkt een korte pauze dus wel. Maar het merendeel zal simpelweg een deel vergeten en moet dan opnieuw de informatie verwerken. Het is dan de taak van de handler om rustig te blijven, eventueel een stapje terug te doen en het goede gedrag te belonen. Lukt het dan nog niet, probeer dan te achterhalen waar de hond niet uit komt en probeer een andere trainingsmethode. Dan komt het vanzelf weer goed. Geduld, begrip voor de hond en kennis van trainingsmethoden, dat zijn de sleutels.

Oorzaken en oplossingen voor "overtraind zijn"

Oorzaak Oplossing

Sleur Gevarieerder trainen, dus oefeningen uiteenrafelen in onderdelen en de onderdelen apart of in andere en wisselende volgorde trainen

Hele oefeningen trainen Hele oefeningen bestaan uit een keten van onderdelen (b.v. plaats-sturen bestaat uit: af, blijf, hier, voet, plaats, af, zit). Altijd de hele reeks in dezelfde volgorde is sleur. Bovendien komt de beloning dan vaak op het verkeerde moment, nl. aan het eind. De afzonderlijke onderdelen worden dus niet beloond en dus ook niet verbeterd of gestimuleerd. De oplossing is dus simpel: train onderdelen en beloon die.

Geen beloning Je ziet het zo vaak: de hond is eindelijk terug-plaats bij zijn riem, de baas ontspant, pakt hond en riem en klaar is de oefening. Wat is die hond er wijzer van geworden? Niets. Waarom zou hij het de volgende keer dan beter doen? Geen idee. Als je wilt dat je hond zich verbetert op een oefening, zul je toch de goede uitvoering moeten belonen.

Verkeerde beloning Een verkeerde beloning betekent dat de hond geen stimulans krijgt om het goede gedrag nogmaals te vertonen. Een verkeerde beloning kan ook een goedbedoeld klopje zijn, dat de hond gewoon niet prettig vindt (of zelfs een straf vindt!). Kijk dus goed naar je hond: wat vindt hij nu écht prettig.

Voorspelbare beloning Altijd datzelfde brokje… nou dat komt morgen ook wel weer… Stel dat er ineens geen brokje komt, maar een bak worst. Dat zal die hond zeker wakker maken! En als die bak worst zo af en toe opduikt, dan wordt het ineens interessant voor die hond: Zou vandaag wellicht die worst weer komen… De gedachte dat er wellicht wat extra's komt, maakt de hond extra gemotiveerd.

Druk Door een naderend examen of andere beweegredenen kan een baas bewust of onbewust teveel druk op zijn hond zetten, door eisen te stellen, die wellicht hoger liggen dan de hond op dat moment aan kan, of door continu hoge eisen te stellen zonder beloning of spel als tegenwicht. Wat de hond aankan verschilt van dag tot dag, want ook een hond kan een keer zijn dag niet hebben. Train dus met het moment van de dag als uitgangspunt voor je hond en bedenk dat je hond niet weet dat er een examen aan komt. Een werkhond die onder hoge druk moet trainen (wat ik op zich al fout vind), heeft als tegenwicht ontspannning en goedkeuring nodig.

Teveel tegelijk Als een hond voor zijn beleving (te)veel informatie tegelijk moet verwerken, kan het een blokkade in zijn hersens teweeg brengen. Niet elke hond kan evenveel informatie verwerken. Kijk goed naar de reactie van je hond, geef hem tijd om informatie te verwerken, realiseer je dat er momenten zijn dat het voor de hond heel wat denkwerk kost om alles te begrijpen en help hem als de methode blijkbaar niet aanslaat bij zijn denkwereld.

Leeftijd hond Een jonge hond kan een hoog trainingsniveau bereiken. Maar het blijft een jonge hond met een jonge geest. En daarvan kun je nog geen hoge stabiliteit in de uitvoering van oefeningen verwachten. De hond dan toch dwingen zal averechts werken. Maak de training wat speels en probeer de volgende training weer wat hogerop te komen.

Laatst gewijzigd op:

Oorzaak	Oplossing
Sleur	Gevarieerder trainen, dus oefeningen uiteenrafelen in onderdelen en de onderdelen apart of in andere en wisselende volgorde trainen
Hele oefeningen trainen	Hele oefeningen bestaan uit een keten van onderdelen (b.v. plaats-sturen bestaat uit: af, blijf, hier, voet, plaats, af, zit). Altijd de hele reeks in dezelfde volgorde is sleur. Bovendien komt de beloning dan vaak op het verkeerde moment, nl. aan het eind. De afzonderlijke onderdelen worden dus niet beloond en dus ook niet verbeterd of gestimuleerd. De oplossing is dus simpel: train onderdelen en beloon die.
Geen beloning	Je ziet het zo vaak: de hond is eindelijk terug-plaats bij zijn riem, de baas ontspant, pakt hond en riem en klaar is de oefening. Wat is die hond er wijzer van geworden? Niets. Waarom zou hij het de volgende keer dan beter doen? Geen idee. Als je wilt dat je hond zich verbetert op een oefening, zul je toch de goede uitvoering moeten belonen.
Verkeerde beloning	Een verkeerde beloning betekent dat de hond geen stimulans krijgt om het goede gedrag nogmaals te vertonen. Een verkeerde beloning kan ook een goedbedoeld klopje zijn, dat de hond gewoon niet prettig vindt (of zelfs een straf vindt!). Kijk dus goed naar je hond: wat vindt hij nu écht prettig.
Voorspelbare beloning	Altijd datzelfde brokje… nou dat komt morgen ook wel weer… Stel dat er ineens geen brokje komt, maar een bak worst. Dat zal die hond zeker wakker maken! En als die bak worst zo af en toe opduikt, dan wordt het ineens interessant voor die hond: Zou vandaag wellicht die worst weer komen… De gedachte dat er wellicht wat extra's komt, maakt de hond extra gemotiveerd.
Druk	Door een naderend examen of andere beweegredenen kan een baas bewust of onbewust teveel druk op zijn hond zetten, door eisen te stellen, die wellicht hoger liggen dan de hond op dat moment aan kan, of door continu hoge eisen te stellen zonder beloning of spel als tegenwicht. Wat de hond aankan verschilt van dag tot dag, want ook een hond kan een keer zijn dag niet hebben. Train dus met het moment van de dag als uitgangspunt voor je hond en bedenk dat je hond niet weet dat er een examen aan komt. Een werkhond die onder hoge druk moet trainen (wat ik op zich al fout vind), heeft als tegenwicht ontspannning en goedkeuring nodig.
Teveel tegelijk	Als een hond voor zijn beleving (te)veel informatie tegelijk moet verwerken, kan het een blokkade in zijn hersens teweeg brengen. Niet elke hond kan evenveel informatie verwerken. Kijk goed naar de reactie van je hond, geef hem tijd om informatie te verwerken, realiseer je dat er momenten zijn dat het voor de hond heel wat denkwerk kost om alles te begrijpen en help hem als de methode blijkbaar niet aanslaat bij zijn denkwereld.
Leeftijd hond	Een jonge hond kan een hoog trainingsniveau bereiken. Maar het blijft een jonge hond met een jonge geest. En daarvan kun je nog geen hoge stabiliteit in de uitvoering van oefeningen verwachten. De hond dan toch dwingen zal averechts werken. Maak de training wat speels en probeer de volgende training weer wat hogerop te komen.